Օրհնութիւն ապաշխարութեան

Գրականություն

Կարդա Մեսրոպ Մաշտոցի «Օրհնութիւն ապաշխարութեան» բանաստեղծությունը (էջ 26)

Դարձրու աշխարհաբար։

Այս կյանքի ծովը շարունակ ալեկոծում է ինձ: Ալիքը մրրիկով թշնամաբար ինձ յուրացնում է: Նավապետ բարի, եղիր իմ անձին ապավեն: Ընկղմվելուն մոտ եմ, օգնիր ինձ, բարի նավապետ, որովհետև իմ մեղքերը բեռի նման ծանրացել են: Աստված, օգնիր ինձ, քանզի այս անդունդի չար խորքը ընկղմում է ինձ, նավապետ ինձ ձեռք մեկնիր: Փրկիր ինձ վտանգից, նավապետ, հանիր այս ծովից, որպեսզի չկորչեմ իմ անօրենության մեջ:

Որոշիր՝ ում է դիմում։

Իմ կարծիքով Մեսրոպ Մաշտոցը դիմում է նավապետին, այսինքն Աստծուն, որպեսզի իրեն ձեռք մեկնի, օգնի։  

Առանձնացրու այն բառերը, որով դիմում է Մաշտոցը։

Լեր անձին իմոյ ապաւէն, օգնեա ինձ, փրկեա ի,

Բացատրիր փոխաբերությունը։

Այստեղ Մեսրոպ Մաշտոցը նավապետ ասելով ի նկատի ուներ Աստծուն, իսկ ծովը կյանքին։ Նա ուզում էր ասել, որ կյանքը իրեն վերուվար է անում, այսինքն դժվար փորձություններ է անում։ Ալիքներն էլ ի նկատի ուներ այդ դաժան փորձությունները։

Հնդեվրոպական լեզվաընտանիք

• Գրել Հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի մասին։

Հնդեվրոպական լեզուների ընտանիքն աշխարհում ամենատարածված լեզվաընտանիքն է։ «Հնդեվրոպական լեզուներ» տերմինը առաջին անգամ ներկայացվեց Թովմաս Յունգի կողմից 1813 թվականին: Ներկայացված է երկրագնդի բոլոր բնակեցված մայրցամաքներում։ Լեզվակիրների թիվը գերազանցում է 2,5 միլիարդը։ Հնդեվրոպական լեզվաընտանիքը կազմված է տարբեր ճյուղերից: Դրանք են` հնդկական, իրանական , թոխարական լեզուներ, խեթական լեզուներ, սլավոնական լեզուներ, կելտական, ռոմանական, գերմանական լեզուներ, բալթիական լեզուներ, ալբաներեն, հունարեն ինչպես նաև առանձին հայկական ճյուղ:

• Ի՞նչ տեղ է զբաղեցնում հայերենը Հնդեվրոպական լեզվաընտանիքում։

Հայերենը հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի առանձին ճյուղ է, որը բաժանվում է երեք շրջանի՝ հին հայերեն, նույն ինքը՝ գրաբար, միջին հայերեն՝ կիլիկյան, որն ավանդված է միջնադարյան, հատկապես կիլիկյան շրջանի մատենագրությամբ, և աշխարհաբար, որը բաժանվում է երկու մասի՝ արևելյան և արևմտյան, որոնցից մեկը՝ արևելյանը, բարձրացավ պետական լեզվի մակարդակի։ Պետերման, Վինդիշման, Գոշեն և այլ արևելագետներ ուսումնասիրեցին հայերենը և ցույց տվեցին, որ հայերենը նույնպես հնդեվրոպական լեզու է, բայց սխալ կերպով համարեցին հնդ-իրանական ճյուղի իրանական ենթաճյուղին պատկանող մի բարբառ։

• Գրել ժամանակակից հայերենի բառապաշարի դասակարգման մասին (բնիկ և փոխառյալ բառեր)։

Փոխառություն նշանակում է ուրիշ լեզուներից բառեր և լեզվական այլ միավորներ փոխառելը որպես լեզվի հարստացման միջոցներից մեկը, ինչպես և այդ բառերն ու արտահայտությունները: Իրանական փոխառությունները հայերենում կազմում են շուրջ 1400 բառ, որից հին պարսկերենին ու պահլավերենին վերաբերում են 966, նոր պարսկերենին՝ 445 բառ: Իրանական փոխառությունների որոշ մասը միայն գրաբարյան գրավոր հուշարձաններում է հիշատակվում և որպես գրքային փոխառություններ՝ գրաբարյան շրջանում անգամ, ըստ երևույթին, լայն գործածություն չի ունեցել։

Փոխառյալ բառեր

Խավար, վագր,անանուխ, ապակի, ճակատ, նզովք, փեթակ, գմբեթ, ապարանջան, կարագ, բարձ, դրամ, արշավ, կապույտ, աշխատել

Բնիկ հայերեն բառեր, հայերենի այն բառերը, որոնք կազմում են նախնական հնդեվրոպական բառապաշարը կամ կերտվել են հետագայում հայերենի բառապաշարային նյութի հիման վրա։ Դրանք հնդեվրոպական ծագում ունեցող բառարմատները կամ արմատական բառերն են, որոնք գրաբարից, միջին հայերենից և բարբառներից փոխանցվել են ժամանակակից հայերենին, ինչպես նաև վերոնշյալ արմատներով կամ արմատական բառերով լեզվի զարգացման հին ու նոր շրջաններում կազմված բաղադրությունները։

Բնիկ բառեր

Ալիք, ականջ, ամուսին, դեղ, երդում, աքաղաղ, գերի, ավազ, գարի, գերան, գիր, զգեստ, ալյուր, աճյուն, դեղձան, ստեպ, միայն, ամառ, աղքատ

Իմ շրջակա միջավայրը

Ես ապրում եմ Մալաթիա-Սեբաստիա վարչական շրջանում։ Ես ապրում եմ փողոցի մոտ, որը ունի և՛ լավ և՛ վատ կողմեր։ Լավը այն է, որ մոտակայքում կան խանութներ, որտեղից կարող եմ գնել մթերքներ, իսկ վատը այն է, որ ավտոմեքենաների ձայները շատ են խանգարում։ Մեր բակում կանաչ գույնը շատ է գերադասում, բայց այդ ամենին խանգարում են ավտոտնակները, ես կարծում եմ, որ դրանց տեղը կարելի է ծառեր տնկել և խնամել։ Մեր բակում կա նաև 1 ցայտաղբյուր, որը կարծում եմ քիչ է 2 շենքի համար։ Մեր բակը ցավոք սրտի փոքր է, ուստի ֆուտբոլի դաշտ չկա, երեխաները ստիպված գնում են ուրիշ տեղ՝ խաղալու համար։ Նաև մեր բակի մոտ կան մեծ աղբամաններ, որտեղ գետնին աղբը ավելի շատ է, քան մեջը։ Ես կարծում եմ, որ աղբամանները պետք է առանձին փակ տարածքում դրվեն։ Նաև մեր բակում կավելացնեի խաղահրապարակներ, բայց քանի որ մեր բակը՝ ինչպես նշեցի փոքր է, ուստի դա ցավոք հնարավոր չէ։

Քրդեր

Քրդեր՝ իրանալեզու էթնիկական խումբ, որը բնակվում է հիմնականում Արևմտյան Ասիայի լեռնային հատվածում, հայտնի որպես Քուրդիստան, որը ներառում է հարավարևելյան Թուրքիան, հյուսիսարևմտյան Իրանը,
հյուսիսային Իրաքը և հյուսիսային Սիրիան:

Ամբողջ աշխարհում ապրում է շուրջ 40 մլն քուրդ. մոտ 20 մլն Թուրքիայում, 9մլն Իրանում, 6 մլն Իրաքում, 3մլն Սիրիայում, մյուսները ցրված են այլ
վայրերում: Գործնականում բոլոր եվրոպական երկրներում քրդական սփյուռք կա: Ամենամեծ համայնքը` 1մլն մարդ, գրանցված է Գերմանիայում:
Քրդերը Հայաստանի ամենամեծ էթնիկ փոքրամասնությունն են: Սովետական տարիներին Հայաստանում բնակվում էին շուրջ 80000 քրդեր, այժմ նրանց թիվը 40000 է:

Քուրդ ժողովուրդը Հայաստանում ներկայացված է երկու էթնիկ խմբերով` քրդերով եւ եզդիներով: Մինչեւ 1980-ական թթ. վերջը Սովետական Հայաստանում եզդիները նույնացվում էին քրդերի հետ: Որպես առանձին
փոքրամասնություն եզդիները Հայաստանում ներկայացան իշխանությունների կողմից նրանց ազգային ինքնության ճանաչման համար բարձրացված Եզդիական շարժման արդյունքում:

Հայաստանում շատերն են մինչ օրս ենթադրում, թե քրդերն ու եզդիները երկու տարբեր ժողովուրդներ են: Քչերը գիտեն, որ եզդիներն իրենց կրոնը` էզիդիզմը, պահպանած քրդեր են:

Հայաստանում պաշտոնապես քրդեր են համարվում իսլամ դավանող քրդերը: Նրանց քանակը երկրում 1000-ից չի անցնում: Իսկ էզիդիզմ դավանող քրդերին, կամ նրանց, ովքեր իրենց համարում են ոչ թե քուրդ, այլ եզդի, անվանում եմ եզդիներ:

Արագածոտնի մարզը քուրդ- եզդիների կոմպակտ բնակության վայրերից մեկն է: Նրանց, ովքեր ըստ իրենց ազգության ներկայանում են որպես քրդեր, բայց դավանանքով` եզդիներ: Մարզի 20 գյուղերից 11-ը քրդական են: Ալագյազ գյուղը կենտրոնականն է վերջիններիս մեջ:

Հայոց լեզու

Հայոց լեզու

Լեզվի բաղկացուցիչները՝ հնչյուն, բառ, նախադասություն, տեքստ։

Առաջադրանք

Տրված նախադասություններն այնպես դասավորիր, որ տեքստեր ստանաս։

Քեոփսի բուրգը ՝ աշխարհի յոթ հրաշալիքներից մեկը, գտնվում է Կահիրե քաղաքից ոչ հեռու՝ Գիզայում: Հին եգիպտացիները այն կառուցել են մեզանից մոտ հիսուն դար առաջ: Կառուցման համար օգտագործվել է երկու միլիոն երեք հարյուր հազար քար, որոնցից յուրաքանչյուրի միջին քաշը երկուսուկես տոննա է: Այս ամենամեծ բուրգի պեղումներից մեկի ժամանակ՝ հազար ինը հարյուր հիսունչորս թվականին, հայտնաերվեց մի փակված դահլիճ: Դահլիճում բազմազան ոսկեձույլ գանձերի հետ գտան նաև մի քանի առագաստանավեր, որոնցով հանդերձյալ կյանքում փարավոնը իբր թե պետք է նավարկեր Նեղոսով:

Զամբիայի հարավային սահմանին մոտ՝ Զամբեզի գետի վրա գտնվում է բնության հիասքանչ կերտվածքներից մեկը՝ Վիկտորիա ջրվեժը, որը հայտնաբերել է աշխարհահռչակ ճանապարպորդ Դավիթ Լիվինգստոնը։ Նա ուսումնասիրում էր Զամբեզի գետը և հայտնաբերեց մի հոյակապ ջրվեժ, որը կոչվեց Վիկտորիա՝ ի պատիվ Անգլիայի թագուհու։ Դշխոյական անվանում ստացած այս ջրվեժը Աֆրիկայի բնության հրաշքներից է, որն առաջին հերթին ապշեցնում է իր չափերով։ Հորդահոս գետը գահավիժում է հարյուր քսան մետր բարձունքից, և գոյանում է մի ջվրեժ, որի լայնությունը հազար ութ հարյուր մետր է, իսկ ջրի ծախսը մեկ վայրկյանումհավասար է հազար չորս հարյուր խորանարդ մետրի։ Ջրային այդ մեծ հոսքի աղմուկը լսվում է շատ հեռվից և ծխի նման թրթռալով՝ բարձրանում է ջրափոշին։ Պպատահական չէ, որ բնիկների՝ այս ջրվեժին տված անունը՝ Մոզի-ռատունիա, նշանակկում է շառաչող ծուխ։

Դժոխքի դարպասներ

Դժոխքի դարպասներ կամ Դարվազա, գազային խառնարան Թուրքմենստանում ։ Տեղի բնակիչները և զբոսաշրջիկներն այն անվանում են «Դուռ դեպի տարտարոս» կամ «Դժոխքի դարպասներ»։ Գտնվում է Երբենտ աուլից 90 կմ հեռավորության վրա։ Կրատերի տրամագիծը կազմում է մոտավորապես 60 մ, խորությունը՝ մոտ 20 մ։

1971 թվականին Թուրքմենստանի Դարվազա գյուղի մոտակայքում խորհրդային Երկրաբանները հայտնաբերեցին ստորգետնյա գազի կուտակումներ։ Պեղումների արդյունքում երկրաբանները հանդիպել են ստորգետնյա խոռոչի (դատարկություն), որի պատճառով գետինը փլվել է՝ առաջացնելով գազով լցված մեծ փոս։ Հորատացման մեքենաների համալիրը իր սարքավորումների և տրանսպորտի հետ ընկել է ձևավորված փոսը, միջադեպի ժամանակ մարդիկ չեն տուժել։ Որպեսզի վնասակար գազից չտուժեն մարդիկ և կենդանիները, որոշվեց այն այրել։ Երկրաբանները ենթադրում էին, որ հրդեհը մի քանի օրից կհանգչի, սակայն սխալվեցին։ 1971 թվականից խառնարանից դուրս եկող բնական գազը անդադար այրվում է, օր ու գիշեր։

Այրվող խառնարանից մի փոքր հեռավորության վրա են գտնվում նմանատիպ ծագմամբ ևս երկու փլուզում։ Այս խառնարանները չեն այրվում, գազի ճնշումը շատ ավելի թույլ է։ Խառնարաններից մեկի հատակին բաց մոխրագույն գույնի պղպջակաձև հեղուկ կեղտ է, մյուսի հատակին՝ փիրուզագույն երանգի հեղուկ։