Մթնոլորտ

Մթնոլորտը Երկրագունդը շրջապատող օդի շերտն է՝ մի հսկայական գազային օվկիանոս որի հատակը Երկրի մակերևույթն է։
Մթնոլորտը, որով պայմանավորված է կյանքի գոյությունը Երկրի վրա, մի քանի գազերի՝ ազոտի (78%), թթվածնի (21%), արգոնի (0,93%), ածխաթթվական գազի (0,03%) խառնուրդ է։ Այն աննշան քանակով պարունակում է նաև իներտ գազեր՝ նեոն, հելիոն, կրիպտոն և այլն։ Գազերից բացի, մթնոլորտում միշտ առկա են նաև ջրային գոլորշիներ, փոշու և ծխի մասնիկներ, սառույցի բյուղերիկներ։

Ենթադրվում է, որ ժամանակակից մթնոլորտն ու երկրորդային ծագում, այսինքն՝ այն առաջացել է Երկիր մոլորակի կազմավորումից հետո՝ նրա կարծր կեղևից անջատված գազերից։ Ժամանակի ընթացքում մթնոլորտը մի քանի գործոնների ազդեցության հետևանքով կրել է զգալի փոփոխություններ։ Մթնոլորտի զարգացումը սերտորեն կապված է երկրաբանական և երկրաքիմիական շարժընթացների, կենդանի օրգանիզմերի գործոնեության հետ։
Մարդկանց համար մեծ կարևորություն ունի հատկապես մթնոլորտի ստորին շերտը՝ ներքնոլորտը (տրոպոսֆերա), որի բարձրությունը Երկրի մակերևույթից 8-17 կմ է։ Այստեղ են կուտակված մթնոլորտի զանգվածի 80%-ը և ջրային գոլորշիները, այս շերտում են առաջանում ամպերը, ծնվում ամպրոպները, անձրևներն ու ձյունը։ Ներքնոլորտում, որպես օրինաչափություն, ըստ բարձրության՝ յուրաքանչյուր 1 կմ-ի վրա ջերմաստիճանը նվազում է 5-600-ով։
Մթնոլորտի հաջորդ շերտը՝ վերնոլորտը (ստրատոսֆերա), հասնում է մինչև 50-55 կմ բարձրության։ Օդն այստեղ խիստ նոսր է, իսկ երկինքը մուգ մանուշակագույնից մինչև գրեթե սև։

Էկոլոգիա

ՋԷԿ

ՋԷԿ-երը օգտագործելով էներգակիր ռեսուրսները պինդ, հեղուկ և գազային վառելիքների տեսքով, արտադրում են էլեկտրական ու ջերմային էներգիա: Իրենց աշխատանքի ընթացքում ՋԷԿ-երը օգտագործած վառելիքի նյութական մասը վերածում են թափոնների, որոնք անցնում են շրջակա միջավայր թունավոր գազերի կամ պինդ նյութի տեսքով:
ՋԷԿ-երում աշխատանքային պրոցեսի ժամանակ հսկայական քանակությամբ ջուր է օգտագործվում սարքավորումների հովացման նպատակով: Սովորաբար այդ նպատակների համար ջուրը վերցվում է որևէ մակերևույթային աղբյուրից (լճից, ջրամբարից, գետից) և օգտագործվելուց հետո վերադարձվում է նույն աղբյուրին: Այս պրոցեսի շնորհիվ հսկայան քանակությամբ ջերմություն է բերվում ջրամբար, առաջացնելով ջերմային աղտոտում:
Որոշակի դեպքերում ՋԷԿ-երի ջրամբար-հովացուցիչներում ջերմաստիճանի բարձրացումը կարող է տնտեսապես ձեռնտու լինել: Ոչ միայն ջրամբարներն են ենթարկվում ջերմային աղտոտման, այլ ամբողջ բնական միջավայրը: Հաշվարկաված է, որ վառելիքի պոտենցիալ էներգիայի մոտավորապես միայն 30%-ն է ՋԷԿ-երում ձևակերպվում էլեկտրաէներգիայի, իսկ մնացած 70%-ը ցրվում է շրջակա միջավայրում: 

ԱԷԿ

Սկսած 1960-ական թվականներից ամբողջ աշխարհում լայն տարածում գտան ատոմակայանները: Աշխարհի մի շարք երկրներում ԱԷԿ-ները տալիս են ամբողջ արտադրված էներգիայի մեծ մասը: Հատկապես մեծ է դրանց դերը վառելիքաէներգետիկ ռեսուրսներով աղքատ երկրներում: Տնտեսական տեսանկյունից ԱԷԿ-ները մի շարք առավելություններ ունեն ՋԷԿ-երի նկատբամբ: 1կգ ատոմային վառելիքի այրման ջերմությունը 3•10⁶ ագամ մեծ է, քան պայմանական օրգանական վառելիքինը (1կգ ածուխ): Հետևաբար նույն քանակի էներգիա տվող ԱԷԿ-ը ՋԷԿ-ի համեմատ զգալի պակաս վառելիքի կարիք ունի: Քանի որ ԱԷԿ-ները ավելի քիչ վառելիք են օգտագործում հետևաբար դրանց թափոններն էլ շատ ավելի քիչ կլինեն:

ՀԷԿ

Հայաստանում գործնականում չկան էներգետիկ հանածոներ և էլեկտրաէներգիայի սեփական աղբյուրներից են համարվում ջրային էներգապաշարները: Հայաստանի գետերը պատկանում են Կասպից ծովի ավազանին՝ բոլորն էլ հիմնականում Կուր գետի տարբեր կարգի վտակներն են: Դրանցից միայն առանձնանում են Սևանա լիճ թափվող գետերը, որոնք այստեղ են հոսում լիճը եզերող լեռնալանջերից: Հայաստանի տարածքի 73.5%-ը Արաքս գետի ավազանն է: Հայաստանում կա ավելի քան 200 գետ և գետակ՝ յուրաքանչյուրը 10կմ և ավելի երկարությամբ: Առավելագույն էներգետիկ պոտենցիալով օժտված են Սևանից սկիզբ առնող Հրազդան, ինչպես նաև Արաքս, Որոտան և Դեբեդ գետերը: Հայաստանի պոտենցիալ ջրային էներգապաշարները կազմում են 21.8 մլրդ կՎտ.ժ, այդ թվում՝ խոշոր և միջին գետերինը՝18.6 մլրդ կՎտ.ժ, փոքր գետերինը՝ 3.2 մլրդ կՎտ.ժ: Մինչև առաջին համաշխարհային պատերազմը Հայաստանում կառուցվել և գործարկվել է 2155կՎտ գումարային հզորության 9 փոքր ՀԷԿ-եր: 1913թ. Էլեկտրաէներգիայի արտադրանքը կազմել է 5.1 մլն կՎտ.ժ: Մինչև առաջին համաշխարհային պատերազմը Հայաստանում կառուցվել և գործարկվել է 2155կՎտ գումարային հզորության 9 փոքր ՀԷԿ-եր: 1913թ. Էլեկտրաէներգիայի արտադրանքը կազմել է 5.1 մլն կՎտ.ժ:

Մինգեչաուրի ՀԷԿ-ի վթարը

03.07.2018

Պաշտոնական վարկածի համաձայն՝ Ադրբեջանի գրեթե ողջ տարածքի հոսանքազրկման պատճառը Մինգեչաուրի հիդրոէլեկտրակայանում կեսգիշերին մոտ տեղի ունեցած պայթյունն ու դրան հաջորդած հրդեհն էր: Հաշված րոպեների ընթացքում ամբողջությամբ հոսանքազրկվեցին Ադրբեջանի բոլոր խոշորագույն բնակավայրերըմայրաքաղաք Բաքուն, որտեղ ավելի քան 2 միլիոն մարդ է ապրում, նաև մեծությամբ երկրորդ քաղաքը Գյանջան, Սումգայիթը, ողջ Ապշերոնի թերակղզին և երկրի կենտրոնական հատվածըընդհանուր առմամբ 39 շրջան: Կատարվածի առթիվ առաջին պաշտոնական մեկնաբանությունները հնչեցին արդեն գիշերը ժամը 1-ից հետո: Azerenerji ընկերության ներկայացուցիչները հայտարարեցին, որ Մինգեչաուրի ՀԷԿ-ի բլոկներից մեկում տեղի ունեցած վթարի պատճառը ռեկորդային շոգ եղանակն է և որպես հետևանք՝ էլեկտրաէներգիայի սպառման կտրուկ աճը, նախ և առաջ՝ օդորակիչների գրեթե շուրջօրյա օգտագործումը բնակիչների կողմից: Մի քանի ժամ շարունակ հոսանքազրկված էին երկրի խոշորագույն տրանսպորտային հանգույցը Հեյդար Ալիևի անվան միջազգային օդանավակայանը, նաև Բաքվի մետրոպոլիտենն ու ադրբեջանական մայրաքաղաքի բոլոր լուսաֆորները, լուրեր էին շրջանառվում մի շարք ռազմավարական, այդ թվում՝ ռազմական նշանակության օբյեկտների հոսանքազրկման մասին:

Ատոմակայան

Ատոմային էլեկտրակայան (ԱԷԿ), էլեկտրակայան, որտեղ ատոմային  էներգիանփոխակերպվում է էլեկտրականի։ ԱԷԿ—ում էներգիայի գեներատորը ատոմային ռեակտորն է։ Այդ ռեակտորում որոշ ծանր տարրերի միջուկների տրոհման շղթայական ռեակցիայի շնորհիվ անջատվում է ջերմային էներգիա, որն այնուհետև փոխակերպվում է էլեկտրականի, ինչպես խորհրդային ջերմաէլեկտրակայանում։

ԱԷԿ—ը աշխատում է միջուկային վառելիքով:  Մեկ կգ ուրանի իզոտոպների կամ պլուտոնիումի ճեղքումից ստացվում է 22,5 միլիոն կվտ ժ էլեկտրաէներգիային համարժեք էներգիա, որը մոտ 2,5 միլիոն անգամ գերազանցում է 1 կգ պայմանական վառելիքի այրումից ստացված էներգիան։

1954 թվական 1954 թվականի հունիսի 27-ին ԽՍՀՄ Օբնինսկ քաղաքում գործարկվեց աշխարհում առաջին փորձնական—արտադրական ԱԷԿ՝ 5 Մվտ հզորությամբ։ 1958 թվականին գործարկվեց Սիբիրյան ԱԷԿ, իսկ 1964 թվականին՝ Բելոյարսկի և Նովովորոնեժի ԱԷԿ—ները։ 1970 թվականին ՀԽՍՀ հոկտեմբերյանի շրջանի Մեծամոր բնակավայրի մոտ սկսվել է Հայկական ԱԷԿ—ի կառուցումը, որի առաջին հերթի հզորությունը կկազմի 815 Մվտ։ Արտասահմանում արդյունաբերական նշանակության առաջին ԱԷԿ—ները գործարկվել են 1956 թվականին, Քոլդեր—Տոլում (Անգլիա) և 1957 թվականին, Շիփինգպորտում (ԱՄՆ)։ ԱԷԿ—ները կարող են կառուցվել ջերմային, դանդաղ և արագ Նեյտրոններով աշխատող ռեակտորներով։ Կիրառվում են ջերմային նեյտրոններով աշխատող ռեակտորների հետևյալ չորս տիպերը՝

1. ջրա—ջրային՝ սովորական ջրով, որն օգտագործվում է որպես դանդաղեցուցիչ և ջերմակրիչ,
2. գրաֆիտա—ջրային՝ գրաֆիտե դանդաղեցուցիչով և ջրային ջերմակրիչով,
3. ծանր ջրային՝ ջրային ջերմակրիչով և ծանր ջրով՝ որպես դանդաղեցուցիչ,
4. գրաֆիտա—գազային՝ գրաֆիտային դանդաղեցուցիչով և գազային ջերմակրիչով։

Բնական գազ, նավթ, ածուխ

Բնական գազ

Բնական գազը օգտակար անհամ, անոտ և անգույն գազային միացություն է, օգտակար հանածո, որն առաջացել է երկրի ընդերքում անաերոբ պայմաններում: Բնական գազը հանածո վառելանյութերից ամենամաքուր այրվողն է և ամենահարմարը արտահանելու և օգտագործելու համար: Երկրի ընդերքում բնական գազը գտնվում է միայն գազային վիճակում, պարունակվում է ապարների շերտերում` հաճախ զուգակցված ածխի կամ նավթի հետ:

Բնական գազի պաշաներով հարուստ երկրներն են Ռուսաստանը, ԱՄՆ-ը, Սաուդյան Արաբիան, Կանադան, Նիդեռլանդները, Իրանը, Չինաստանը, Նորվեգիան, Ինդոնեզիան: Ներկայումս գազի տեղափոխման հիմնական միջոցը խողովակաշարերն են: Բնական գազը հսկայական դեր ունի ինչպես կենցաղում, այնպես էլ արդյունաբերության մեջ: ՋԷԿ-երում օգտագործվող վառելիքների շարքում այն զիջում է միայն ածխին։ Բնական գազը որպես ավտոմեքենային վառելիք աշխարհում սկսկել է ավելի մեծ դեր ունենալ, քանի որ համեմատաբար էժան է նավթից,բենզինից և էկոլոգիապես ավելի մաքուր է։ Կա նաև մի տեսություն, որտեղ հստակ ապացուցված է, որ երկրներում, որտեղ ավտոմեքենաները աշխատում են գազով այնտեղ օդը ավելի մաքուր է, իսկ այն երկրներում, որտեղ ավտոմեքենաները աշխատում են բենզինով, այդտեղ օդը համեմատաբար աղտոտված է։ Բնական գազի այրման դեպքում հիմնականում առաջանում է ածխաթթու գազ և ջրային գոլորշի և 1.22 անգամ քիչ ածխաթթու գազ, քան բենզինի այրման դեպքում։ Ընդհանուր առմամբ բնական գազից արտանետվող թունավոր գազերը 1.5 անգամ պակաս են բենզինի արտանետած թունավոր գազերից։ Եվ հետազոտությունները ցույց են տվել, որ եթե ավտոմեքենաները աշխատեն բնական գազով, ապա կնվազի մթնոլորտի ջերմոցային էֆեկտը ընդհուպ մինչև 20 %։

Նավթ

Նավթը երկրի նստվածքային թաղանթում տարածված այրվող, յուղանման, յուրահատուկ հոտով հեղուկ է, կարևորագույն օգտակար հանածո, արժեքվոր բնական պաշար: Նավթը երկրի նստվածքային թաղանթում տարածված այրվող, յուղանման, յուրահատուկ հոտով հեղուկ է, կարևորագույն օգտակար հանածո, արժեքվոր բնական պաշար: Նավթը երկրի նստվածքային թաղանթում տարածված այրվող, յուղանման, յուրահատուկ հոտով հեղուկ է, կարևորագույն օգտակար հանածո, արժեքվոր բնական պաշար:
Նավթը տեղափոխվում է հիմնականում երեք եղանակով` նավթամուղներով, երկաթուղով, նավերով:
Նավթամուղերի կառուցման ընթացքում ավերվում են էկոհամակարգերը, որորվհետև դրանք հաճախ անցնում են անտառապատ տարածքներով: Եթե նավթամուղը անցնում է ջրային ավազանների հատակային մասով, ապա այս դեպքում մեծանում է ջրային ավազանների նավթամթերքներով աղտոտվելու ռիսկը: Հսկայական է տրանսպորտի դերը մթնոլորտն աղտոտման գործում:

Ածուխ

Ածուխը երեք հիմնական հանածո վառելիքներից ամենաէժան, ամենատարածված, ամենաառատ և շրջակա միջավայրի համար ամենավտանգավորն է, այրվելով այն ինտենսիվորեն աղտոտում է մմթնոլորտը:Կախված հանքի խորությունից ածխի արդյունահանումը կարող է կատարվել երկու եղանակովստորգետնյա և բաց եղանակով: Երկու դեպքում էլ մեծ վնաս է հասցվում բնությանը: Ածխի համաշխարհային պաշարների շուրջ 60%-ը գտնվում են զարգացող երկրներում, ընդ որում միայն Չինաստանում 50%-ը: Ածխի այրման հետևանքով մթնոլորտում ավելանում է ածխածնի քանակությունը, որը հանգեցնում է ջերմոցային էֆեկտի ուժգնացմանը, կլիմայի գլոբալ տաքացմանը, թթվային անձրևների առաջացմանը:

Իմ շրջակա միջավայրը

Ես ապրում եմ Մալաթիա-Սեբաստիա վարչական շրջանում։ Ես ապրում եմ փողոցի մոտ, որը ունի և՛ լավ և՛ վատ կողմեր։ Լավը այն է, որ մոտակայքում կան խանութներ, որտեղից կարող եմ գնել մթերքներ, իսկ վատը այն է, որ ավտոմեքենաների ձայները շատ են խանգարում։ Մեր բակում կանաչ գույնը շատ է գերադասում, բայց այդ ամենին խանգարում են ավտոտնակները, ես կարծում եմ, որ դրանց տեղը կարելի է ծառեր տնկել և խնամել։ Մեր բակում կա նաև 1 ցայտաղբյուր, որը կարծում եմ քիչ է 2 շենքի համար։ Մեր բակը ցավոք սրտի փոքր է, ուստի ֆուտբոլի դաշտ չկա, երեխաները ստիպված գնում են ուրիշ տեղ՝ խաղալու համար։ Նաև մեր բակի մոտ կան մեծ աղբամաններ, որտեղ գետնին աղբը ավելի շատ է, քան մեջը։ Ես կարծում եմ, որ աղբամանները պետք է առանձին փակ տարածքում դրվեն։ Նաև մեր բակում կավելացնեի խաղահրապարակներ, բայց քանի որ մեր բակը՝ ինչպես նշեցի փոքր է, ուստի դա ցավոք հնարավոր չէ։

Դժոխքի դարպասներ

Դժոխքի դարպասներ կամ Դարվազա, գազային խառնարան Թուրքմենստանում ։ Տեղի բնակիչները և զբոսաշրջիկներն այն անվանում են «Դուռ դեպի տարտարոս» կամ «Դժոխքի դարպասներ»։ Գտնվում է Երբենտ աուլից 90 կմ հեռավորության վրա։ Կրատերի տրամագիծը կազմում է մոտավորապես 60 մ, խորությունը՝ մոտ 20 մ։

1971 թվականին Թուրքմենստանի Դարվազա գյուղի մոտակայքում խորհրդային Երկրաբանները հայտնաբերեցին ստորգետնյա գազի կուտակումներ։ Պեղումների արդյունքում երկրաբանները հանդիպել են ստորգետնյա խոռոչի (դատարկություն), որի պատճառով գետինը փլվել է՝ առաջացնելով գազով լցված մեծ փոս։ Հորատացման մեքենաների համալիրը իր սարքավորումների և տրանսպորտի հետ ընկել է ձևավորված փոսը, միջադեպի ժամանակ մարդիկ չեն տուժել։ Որպեսզի վնասակար գազից չտուժեն մարդիկ և կենդանիները, որոշվեց այն այրել։ Երկրաբանները ենթադրում էին, որ հրդեհը մի քանի օրից կհանգչի, սակայն սխալվեցին։ 1971 թվականից խառնարանից դուրս եկող բնական գազը անդադար այրվում է, օր ու գիշեր։

Այրվող խառնարանից մի փոքր հեռավորության վրա են գտնվում նմանատիպ ծագմամբ ևս երկու փլուզում։ Այս խառնարանները չեն այրվում, գազի ճնշումը շատ ավելի թույլ է։ Խառնարաններից մեկի հատակին բաց մոխրագույն գույնի պղպջակաձև հեղուկ կեղտ է, մյուսի հատակին՝ փիրուզագույն երանգի հեղուկ։

Էկոլոգիա

Համամոլորակային հիմնախնդիր

1. Խաղաղության պահպանության հիմնախնդիրը,
2. Տարածքային և ազգային հակամարտությունների հիմնախնդիրը
3. Կլիմայի փոփոխության հիմնախնդիրը։
4. Ռեսուրսների հիմնախնդիրը
5. Ահաբեկչությայն խնդիրը
6. Պարենային հիմնախնդիրը
7. Սննդի և ջրի սահմանափակ պաշարների խնդիրը
8. Մարդկության աճի խնդիրը
9. Միջազգային հարաբերությունների խնդիրը
10. Շրջակա միջավայրի աղտոտման խնդիրը

Տեղային խնդիրներ

1. Շրջակա միջավայրի աղտոտման խնդիրը
2. Անտառահատումներ

Տարածաշրջանային խնդիրներ

1. Բալթիկ ծովի էկոլոգիական խնդիրների լուծումը Մերձբալթյան տարածաշրջանի խնդիրն է:
2. Դանուբի ջրերի մաքրությունն Արևելյան Եվրոպայի տարածաշրջանային էկոլոգիական հիմնախնդիրն է: